René CHAR dhe përcaktimi i poezisë
nga
Jean STAROBINSKI (Genève, 1920), kritik sviceran i dialektit francez. Privilegjon eksperiencën e një « këndvështrimi » analitik që, duke mbetur krejtësisht jashtë veprës, përpiqet të depërtojë brendësinë e autorit: Jean-Jacques Rousseau, Tejdukshmëria e Pengesa (1957), Fjalët nën Fjalët (1971), Montaigne në lëvizje (1982), etj. Duke prishur kufijtë midis letërsisë, arteve e shkencave shoqërore, Starobinski ka a zhvilluar, brenda të njëjtës lëvizje, një teori kritike e letrare. Për atë, saktësia e këndvështrimit kritik nuk mbështetet mbi efektshmërinë e një metode por mbi një vajtje - ardhje të përhershme ndërmjet këndvështrimeve të ndryshme plotësuese. Në përmbledhjen me artikuj Syri i gjallë (1961), ai dallon në fakt një këndvështrim të « brendshëm », që ekzaminon thellësinë e veprës, dhe një këndvështrim “që del jashtë”, që lidh tekstin me mjedisin e tij historik: nga pajtimi i këtyre dy ekstremeve deri në kryqëzimin e afrive strukturale, tematike e psikanalitike, çpështillet kuptimi i veprës.
_______________
Nuk ka poemë ose rresht të veçantë të René Char që mos të na japë ndjenjën e hapjes. Një hapësirë e zmadhuar shfaqet përpara nesh, na ndriçon, i afrohet syve tanë të hapur. Kjo hapësirë nuk i ka privilegjet e ëndrrës, është vëllimi gëlues dhe i ashpër i qëndrimit tonë tokësor, është çasti i frymëmarrjes sonë të tanishme, që shfaqen në shtrirjen e tyre të plotë. Një vend i banuar shfaqet fuqishëm; dhe shtrirja e tij na bëhet e ndjeshme nga përmbushjet e një emocioni që nuk duron ta ndjejë veten të shkëputur nga energjitë e mëdha të natyrës: dallojmë ardhjen e “lëndës-emocion, mbretëreshë e një çasti”. Por ndjenja e hapjes, që provojmë kur lexojmë Char, nuk varet vetëm nga ky zmadhim sfilitës i vendit dhe i çastit të tanishëm. Poema, aq qartë e vizatuar para shikimit tonë, na bën të ndjejmë dy brigjet e saj të heshtjes; zhvillohet mes një të shkuare e një të ardhmeje, shkëputet nga një hapësirë e fillesës dhe i ngjitet një largësie, që nuk mund veç të parandihet e që është e përcaktuar të mbetet e paarritshme. Fjala poetike rrethohet nga një këtej dhe një andej që nuk bashkohen e nuk emërtohen, por që energjia e poemës nuk rresht së treguari. Ndjenja e hapjes nuk del aq nga shtrirja që i ofrohet pushtetit të shikimit tonë, por varet më shumë nga mënyra me të cilën Char, duke i dhënë së tashmes dhe pranisë gjithë shkëlqimin e tyre, ruan pacenueshmërinë e largësisë e të mungesës. Alkimia e madhe e poemës qëndron në përfshirjen e gjuhës në të tanishmen, në lëvizjen aktuale të fjalës, një lidhje vigjilente e asaj që nuk lejon të zotërohet, as të emërtohet, me atë që manifestohet e që tërhiqet në pauzën absolute. Përkufizimit të mahnitshëm “Poezia është dashuria e realizuar e dëshirës së parealizuar” i bashkëngjitet kjo thënie: “Të eliminosh largësinë vret. Zotat nuk vdesin veç duke qëndruar mes nesh.

Hapja, siç shihet, nuk kufizohet vetëm me arritjen pozitive të një horizonti të gjerë që i ofrohet soditjes. Ajo përvetësohet negativisht për aq sa fshihet; lind nga kontrasti dramatik mes një këtu-je dhe një gjetiu, mes vezullimit të së tashmes dhe fundit të pakapshëm nga ku shkëputet. Funksioni i poezisë, siç përsërit vazhdimisht Shar, është ruajtja e kësaj përballjeje të kundërtash, është të mbledhësh prej saj vuajtjen dhe frytin; poeti kështu mund të na shfaqet me pamjen e dyfishtë të të plagosurit e të pajtuesit. Aforizmat e Char ofrojnë një shembull të përsosur të tregtisë dashuruese e luftarake që ruan të kundërtat. Këto tekste, veçanërisht aq të gjalla, nuk janë shkruar me një bojë të ndryshme nga ajo e pjesës tjetër të veprës. Janë poema që mezi presin të manifestojnë universalen, në to, siç thotë aq mirë Maurice Blanchot, “poezia, ...poema e esencës së poemës, ...poezia e vënë përballë vetvetes e dukshme në thelbin e vet, përmes fjalëve që e kërkojnë atë”. Në shkrimin aq të fortë e urdhërues, aforizmat duken si fillime të mbyllura në një përkufizim për të përcaktuar një të vërtetë, për të përmbledhur një normë. Po t’u kushtojmë atyre gjithë vëmendjen tonë, do të shohim pak e nga pak përgjigjen të kthehet në pyetje; mungesa, e ardhmja, largësia, vendosja në zemër të kësaj forme në pamje të mbyllur deri në çarjen e mbështjelljes; përkufizimi i vënë në dispozicion të të papërcaktueshmes, dhe rregulli i fiksuar vetëm për t’u çliruar. Duke zgjedhur, mes të gjitha mënyrave për t’u shprehur, atë që nënkupton shtrëngesën më të madhe, Shar e kthen atë në instrument çlirimi. Tkurrja e fjalës sjell zgjerimin e kuptimit. Aforizma parashtron në mënyrë autoritare rregullin e botës, por, sipas shprehjes së bukur të Char, bëhet fjalë për një “rregull kryengritës”.


“Poeti transformon me shpërfillje disfatën në fitore, fitoren në disfatë, perandor i paralindjes vetëm i interesuar për vëllimin e qiellit të kaltër.”

“Magjistar i pasigurisë, poeti nuk ka veç kënaqësi të përshtatura. Hi gjithmonë i paplotësuar.”

Këto tekste për të cilët do të ishte shumë i përshtatshëm termi bodlerian “fusées“ (raketa) mbartin në vetvete, si një rezervë energjie shtesë, shkakun e shpërthimit të tyre në lartësinë e qiellit të ndriçuar. Tkurrja formale e aforizmit është në marrëdhënie kundërshtuese me një hapësirë të shndritshme, që për të është e huaj vetëm për ta bërë më përsosmërisht plotësuese.

“Forca është e heshtur. Imazhi i saj jo.”
“( Unë dua atë që më verbon pastaj theksoj, errësirën brenda vetes. )”

Çasti godet; copëton heshtjen e natën e të pritjes. Më pas nata ribëhet. Është vetëm një imazh, mes të tjerëve, i lindjes së ngjarjes poetike: poeti është padron ta përcaktojë sipas qejfit të tij (sipas hijeshisë që atij i jep bota) këtë çast, që do të mbetet si një gjurmë tronditëse. Është fuqia që e rrethon çastin, në dy brigjet, e së shkuarës dhe së ardhmes, është shumë i pakapshëm, për të mos kërkuar lojën e imazheve më të llojllojshme. Nga lind poema? Cilit horizonti i është caktuar? Kjo fillesë e ky fund përfshihen nga poema në tensionet e brendshme dhe në thëniet e saja më të gjalla. Imazhi i natës kthehet në siguri, në ngulmim, i shoqëruar me imazhin e humusit, të shkëmbit, të dimrit, të ankthit.
Rilexohet mbi të gjitha poema e mrekullueshme titulluar “Mbi një natë pa zbukurime”. Edhe në shumë poema të tjera lihet të kuptohet një fund i errët. Një ankth i dhimbshëm “në sfond”.
Por duhet të shtojmë menjëherë se bëhet fjalë: për një ankth luftarak, një ankth që bën pjellor, sepse ushqen vrullin që e mohon atë. Ndjehet me forcë heshtja e errët, nga e cila çrrënjosen më shumë se një poemë; perceptohet gjithashtu heshtja që çdo fjali, pasi është formuar, lë pas një heshtje të krahasuar me ujin e ndenjur e të zi, ku tharmëtohet jeta që lind.
René Char nuk është poet i nostalgjisë; nuk joshet nga fillesat as nga tundimi i vështrimit retrospektiv. Nëse thërret në shpirt dhe ndjell vendet e natës së fillesës, e bën sepse i përket, me “themel”, lëvizjes që shkëputet prej tyre. Vepra e Char, në karakteristikat e saj më të përgjithshme, shfaqet si një ngritje që, duke e lënë pas krahëve një krahinë nate, synon, nëpërmjet ndriçimit të kulluar të ditës, drejt një rreziku të mëtejshëm. Por ngjarja poetike nuk siguron vazhdimësinë e kohëzgjatjes: nuk është pika kalimtare ku e shkuara rrjedh në mënyrë të përhershme drejt së ardhmes. Këtu karakteri kalimtar manifestohet nën pamjen e këputjes, të ndarjes.

***
Ngritja e fjalës. Ngritja, në kuptimet e shumta të saj, është sigurisht termi më i përshtatshëm. E praktikuar sidomos për imazhet e ngritjes, aq të shumta në poezitë e Sharit, tregon lëvizjen e asaj që ngrihet, - dukjen e një arkipelagu vullkanik, përplasjen e dallgës, gufimin e zëmrës, fluturimin ngritës të shqiponjës; përcakton gjithashtu ngritjen e gjuhës në kuptimin e plotë të saj, në lartësinë zotëruese të saj, truall ku gjithë kuptimet e fjalëve dalin të pajtueshme me aftësinë më të gjerë metaforike (në shkëmbimin e fuqive midis abstraktes e konkretes).
Poezia e Char përveç kësaj, është ngritje në kuptimin e kryengritjes, të vrullit të revoltës, të energjisë rebele. Imazhi i ngritjes lejon kështu të dallojmë virtytet themelore të poezisë së Char: ankthi i mobilizuar, lartësia e fituar, kundërshtari i sfiduar, janë virtytet e një njeriu përveçse ato të një vepre.
Poeti është në çdo gjë bashkëkohor i fjalës së tij; nëse në rastin e Char është e mundur të thuhet se poeti ka lindur nga poema, duhet shtuar menjëherë se poema është rreziku i pranuar, në të cilin një njeri zhduket për të rilindur poet. Është dikush në fillesën e ngritjes - që nuk do të jetë më i njëjti në “kreshtën e njohjes“ ku e çon lëvizja e tij. Kjo do të thotë se akti poetik është i pandashëm nga një përqasje: ankthi, lartësia, kundërshtari, të gjitha ato që ka provuar René Char, me intensitetin më të lartë, si në luftën konkrete ashtu edhe në dimensionin imagjinar. Lartësia është privilegji i lavdishëm i poemës, dhe është në të njëjtën kohë trualli ku shndrit dielli i dyfishtë i dashurisë (“udha e par(h)élie-së ”); lidhur me ankthin, duke i bërë ballë së keqes, duke sfiduar gjatë rezistencës kundërshtarët më të tmerrshëm realë, poeti i bëhet garant fjalës së tij rebele.
Kam përmendur tani për tani vendin e fshehtë, që shfaqet në fillim të poemës, vendin e saj të paralindjes: natën, tokën, ankthin, shkëmbin. Por një fillim kundërshtar është në mënyrë të menjëhershme në vepër një fillim mbartës energjie të përqendruar dhe të aftë për të kundërshtuar, herë me përpjekje të durueshme, herë me shpërthim të papritur. Shari e bën këtë të qartë me imazhe të një larmie shprehëse: fara në tokë, burimi në shkëmb, shkreptima natën, shkëlqimi i yjeve në thellësinë e territ. (Në një mënyrë që nxjerr veçanërisht në pah kërkesën gjithmonë të skajshme të Char, imazhi i konstelacionit ose i morisë së meteorëve manifeston kundërshtinë midis shkëlqimit të shndritshëm dhe territ në aspektin e një shkëlqimi të shumëfishtë në luftë me uniformitetin monoton të qiellit të natës; kontrasti midis dritës e natës ndahet në dysh, çdublohet, si të thuash, këtu mes të shumëfishtës e pjesës.) Lëvizja tashmë e papërmbajtshme lind nga një përplasje kundërshtarësh luftarakë e dashurues, teatri i së cilës nuk është as bota “e jashtme” as “vetëdija” e izoluar, por përkatësia e tyre e përbashkët. Për atë që ka veshë, pas më shumë se një poeme të Sharit zbulohet një çift pjellor, një lojë kundërshtarësh ose deri të papajtueshëm, që mbajnë njëri-tjetrin, me qëllimin e një goditjeje, të një currili, të një avancimi, që nuk do mundin tashmë të mbahen para se të kenë shpenzuar gjithë energjinë motorike, me të cilën, ndjenjat e origjinës ato i kanë pajisur. Në poemën e bukur e të shndritshme “Të shpallësh emrin e tij ”, ku Char kujton fëmijërinë, çifti prodhimtar është shkujdesi e dhimbja. Sapo rikujtohen këto dy të papajtueshëm, krijojnë një përshpejtim:

“Isha dhjetë vjeç. Përroi Sorgue më ruante. Dielli këndonte orët mbi sahatin e thjeshtë të ujërave. Shkujdesja e dhimbja kishin gdhendur gjelin prej hekurit mbi çatinë e shtëpive dhe mbaheshin bashkë. Por cila rrotë në zemrën e fëmijës në përgjim, kthehej më fort, kthehej më shpejt se ajo e mullirit në flakën e tij të bardhë? “

Në fillim të kësaj poeme lajmërohet ngadalësimi tipik i imazheve të kujtesës e, në veçanti, të kujtimeve të fëmijërisë. Gjetkë, një lëvizje e shpejtë e gati e menjëhershme, e çon poemën nga origjina në kulm, nga lindja fillestare në “majën aktuale të stërpikjes me diamante”, ku ndriçohet e tanishmja e paqëndrueshme dhe e hidhët. Shpesh, siç kemi parë çastin e shumëfishtë, tufat e shkëndijave, grupin e meteorëve - figurat shumës, në të cilat uniteti i së tashmes copëtohet, konfigurohen si tema të privilegjuara. Por nuk mund ta detyrojmë një poet të lirë si Shari drejt përsëritjes së ngulitur të së njëjtës udhë e të së vetmes skemë dinamike. Sa janë poemat, që në këtë vepër na flasin për vrullin e vonuar, për durimin, për përballimin në një element kërcënues (koha e natës, kohë e pamëshirë dhe padrejtësie), element i bërë pjellor nga përgjimi që banon tek ai dhe që pret rrugëdaljen?

“Do të mbartin degëza ato që dinë të këmbëngulin për të përdorur natën nyje-nyje e cila i paraprin dhe ndjek vetëtimën.”

Në ngritjen e fjalës nuk vlejnë, për përvojën poetike, vetëm fillimi e maja: Char e di mirë çmimin që duhet të paguajë në cakun, në periferi, në vijën e kufirit, në të çarën - në të gjitha vendet ku realizohet rrugëdalja vendimtare mes fillesës së errët e fundit të pashprehur. Poeti na thotë se është një “transportues i drejtësisë”, “një kalimtar që synon të kalojë”. E nëse i përket “herakëve”, nuk është vetëm sepse i përket diellit të parë, por edhe sepse ka ditur të përgjojë në mes të natës kuqërrimet e agimit. Në pikën e kalimit, konflikti nuk shfuqizohet: të kundërtat qëndrojnë njëra përballë tjetrës, aspekti tragjik i kundërvënies mbetet tërësisht, por paraqitet një hov i ri, të cilin poeti e miraton:

“Gjendja shpirtërore e diellit që agon është ngazëllimi, me gjithë ditën mizore dhe kujtimin e natës. Çehrja e lëmshit bëhet kuqërrimi i agut .”

“Ne s’mund të jetojmë veçse në një gjysmë hapje (plasë), saktësisht mbi një vijë ndarëse hermetike të hijes e të dritës. Por ne jemi flakur në mënyrë të pakundërshtueshme përpara. Gjithë qenia jonë i jep ndihmën dhe marramendjen kësaj shtytjeje.”

Çdo manifestim përshkon një limit, kapërcen një pengesë, rrezikohet në një hapësirë të paparashikuar. Çastet e para të poemës, të dashurisë ose të lumit, janë të lidhura mes tyre nga analogji të fuqishme. Mbartin në vetvete zbulimin dhe shtegun; e nëse ka aty vende ose objekte të privilegjuara - le të themi edhe: të shenjtë - në universin e Sharit, janë ato ku gdhendet gjurma e një kalimi: guri i pragut, një shteg i përshkuar nga një forcë fitimtare, shkëmbi i burimit të Voklyz, ku një carreau ambiguo (breg i dykuptueshëm), që bashkon e ndan, dhe e brendshmja dhe e jashtmja tregojnë kufirin e tyre të bashkuar.
Në kufirin e skajshëm të ngritjes poetike gjejmë një prag të ri, por një prag të ndaluar, që nuk mund të kapërcehet më. Maja ose pika kulmore nuk është një qëllim përfundimtar i fituar e i zotëruar. Nëse poema vërsulet drejt lartësisë së saj më të madhe - dhe ndodh që të arrijë aty me një ritëm të jashtëzakonshëm, - do të gjendet aty më pak e pasur nga fitorja e saj, sesa gulçuese nga ajo që i mungon dhe i largohet asaj. Pika e kulmit është diçka e një çasti, ku e panjohura, e ardhmja, heshtja manifestohen me shmangien e tyre të njëjtë.

“Pas anomalisë së fundit, ne kemi arritur në kreshtën e njohurisë. Ja minuta e rrezikut të madh: ekstaza përpara zbrazëtirës, ekstaza e re përpara zbrazëtirës së gjallë. ”

Cilido qoftë imazhi që poeti na propozon për cakun e arritur - kulm i kënaqësisë, delta e lumit, kreshta e valës, zeniti i shigjetës ose i yllit, - atje fitorja kthehet në mënyrë të lavdishme në disfatë. Kështu, i vetëdijshëm për kufijtë e tij, por i vendosur me këmbëngulje për mos t’iu nënshtruar, poeti e gjen veten të udhëhequr në natën e pakufizuar të origjinës së tij, në burimin e vrullit të tij. Kulmi te Char përjashton akumulimin progresiv. Midis një të shkuare të shuar e një “të ardhmeje të paparashikuar”, kreshta më thikë e së tashmes - ku bashkohen vigjilenca, furia, emocioni, mendimi, marramendja, – nuk është vendi i një banese të mundshme. Dinamika e aktit poetik nuk lejon te Shari gjetjen e qetësisë në majë:

“Arka e të gjithë neve, përsosmëria, e mbytur në çastin e pavezës madhështore. Në mbetjet e saj e pluhurin e saj, njeriu rishfaqet nga koka e të sapolindurit. Tashmë gjysmë lëng e gjysmë lule.”

"Kur vuante natën, poeti përgjonte çastin e kalimit; por fjalës, në pikën skajore të trajektores së saj, i ndalohet të banojë".

"Poezia jeton pagjumësinë e përjetshme".

***

Poeti i bën ballë të panjohurës. “Si mund të jetosh pa të panjohurën para vetes.” Ky aforizëm i Char, të cilit Maurice Blanchot i ka kushtuar një koment të mahnitshëm, e vendos jetën - poezinë, pra, në një linjë të zgjatur krahasimi. E panjohura: ajo që nuk mund ta zotëroj, ajo që më mban syçelur pa pushim, ajo që më rrethon e më ngacmon, pjesa armiqësore që më vesh, horizonti i paarritshëm ku farkëtohet fati im. Por ashtu si poeti nuk rri pasiv, ashtu edhe e panjohura nuk mbetet asnjanëse dhe pa fytyrë: do të manifestohet në ngjarjen që prish pusinë e palëvizshme. Nga thellësia e së panjohurës rilind kërkesa, dhe poeti ka për detyrë të përgjigjet. Fati prodhohet, e poeti duhet të prodhojë si përgjigje “të pashtershmin realitet të pa krijuar”. Nga horizonti ende i pakualifikuar, ku qëndron e pa prekur rezerva e së panjohurës, ja po vijnë lajmëtarët e të panjohurës: fatkeqësia e rreziku, - ose fati. Një goditje, - ose një dhuratë. Vrasësit e përbindëshat, - ose bukuria e pashpresë, gjithmonë e pritur. Poeti u del atyre përpara me përgjigjen e duhur. Kudo në veprën e Sharit gjejmë shqyrtimin e teksteve (përpunimin e tyre nga ana metrike), dy kohët e një provokacioni të botës e të një përgjigjeje të poetit; vetëm nëse në rregullin e kundërt, veprimi njerëzor nuk e paraprin replikën e botës; gjuetari qëllon, pylli flakëron; te “Dielli i ujërave” peshkatarët hedhin në erë pengesën, “pastaj uji ia mbath duke vluar, uji i çliruar nga shpërthimi, uji ka imazhin e burimit”. Çasti i dhunshëm, rrokja e shkurtër e shpërthimit ndiqet nga një rrokje e gjatë, replika e furishme e natyrës së çliruar nga veprimi i përpiktë e i pastër i revoltës njerëzore. Çiftuar me të panjohurën, poeti është kështu i miratuar për duel e duhet ta rregullojë përgjigjen ndaj provokacionit të botës. Kur historia është deng me krime, përgjigja e drejtë qëndron tek ulja e zërit, në “gjumin” e poezisë. Njeriu atëherë hidhet në veprim dhe i lë poezisë një vend anësor, ku është ruajtur thelbësorja. “Gjethet e Hipnozës”, “të cilave edhe një zjarr bari i thatë do të kish mundur t’u bëhej atyre botues”, sjellin dëshminë: poeti shpëton të vërtetën e poezisë, duke e afruar atë me heshtjen, duke shtrënguar dhëmbët para gjakut të derdhur. “I jam përgjigjur goditjeve”, do të shkruajë ai. Tekstet e epokës së Rezistencës janë gjurmë të mungesës ose të internimit të poetit, të gjitha të marra nga “detyrat e ferrit” të tij. Por janë në të njëjtën kohë garant të një “pranie të zakonshme” premtuar së ardhmes, e tashmë provuar para kohe. Nuk do kishte qenë e përshtatshme të këndoje me sa zë kishe në kokë. Vetëm heshtja, në këto çaste, është në gjendje të japë masën e duhur të shpresës; heshtja apo ato ngjyra të afërta me heshtjen, që flasin për pritjen e ndenjën në errësirë... Të jetosh një dhunti opozitari në mënyrën kaq bujare, kaq të vërtetë e të paepur, bëhet e mundur vetëm te një njeri i aftë për të provuar brenda vetes fuqinë e kundërvënies. E panjohura, kundërshtari, janë të pranishëm në raport me gjuhën, në duelin e saj me poezinë.

“Në qendër të poezisë një kundërshtues të pret
Është sovrani yt. Lufto me ndershmëri ndaj tij. ”

“Rreziku qoftë drita jote”, thotë përsëri Char. Jemi në vendin ku rreziku përmbyset e tregon një pamje tjetër, që është fati; në të cilin, si rrjedhim, përgjigja duhet të marrë emrin e mikpritjes e sfida të shndërrohet në besim. Mundësia e poemës është edhe ajo një ngjarje, si të thuash, një prani e ardhur te ne nga fundi i së panjohurës. Kështu, vetë e panjohura është e pranishme në përgjigjen që poeti i jep së panjohurës:

“Si më vjen shkrimi? Si një pupël zogu mbi xhamin tim, në dimër, Përnjëherësh u ngrit në oxhak një beteje urësh zjarri, që tani ende nuk janë shuar. ”

Një deklaratë e një pasurie të habitshme, ku të kundërtat mbështeten ndërsjelltas: e jashtmja dhe e brendshmja, i ftohti i dimrit dhe ngrohtësia e oxhakut, butësia e puplës dhe dhuna e betejës. Në rendin kohor, antagonizmi është midis dukjes së çastit mbi xham dhe betejës pambarim, - rrokja e shkurtër e rrokja e gjatë...
Shari në përgjithësi konsiderohet një poet i energjisë së dhunshme dhe i konfliktit; por ruhet, shumë shpesh, që të shtojë se e gjithë kjo e bën të aftë të jetë një poet i dashurisë. Dhuna e butësia, që nuk e përjashtojnë njëra, tjetrën, duhet të bëhen aleatë për t’iu përgjigjur së panjohurës, kur kjo na del përpara me pamjen e mrekullueshme të fatit e të favorit. Fati bëhet i ditur te personat, te qeniet e gjalla, në fytyra: nuk është më një horizont asnjanës, është një qenie që ofrohet në veçantinë e tij mishtore: “Poema është gjithmonë e martuar me dikë.”

“Nuk është veçse i ngjashmi im, shoqja ose shoku im, që mund të më zgjojë nga topitja ime, për të nxitur poezinë, për të më hedhur kundër caqeve të shkretëtirës së vjetër, me qëllim që unë të triumfoj aty. Asnjë tjetër. As qiejt, as toka e privilegjuar, as gjërat për të cilat drithërohemi. Pishtar, unë nuk vallëzoj veç me atë. ”

Përgjigja atëherë është vëllazëria e dashuria, jo pa u pleksur, aty të paktën hija e një dhune. Lumturia e çiftit a nuk është ndoshta “një betejë e përsosur”? Meqenëse shoqja, e dashura, është gjithmonë e dërguar nga e panjohura: është fati i ardhur nga thellësia misterioze e botës; ndjell te ne vrullin e mirënjohjes, por nuk lejohet për ta kapur. “Të marrësh” kokën e dashuruar nuk mund të jetë tjetër, veçse “dëshirë komike”. Uniteti i dashurisë nuk realizohet në shkrirjen e të njëjtave, por në raportin asimetrik, ku dëshira i bën ballë pjesës së panjohur e mungesës, e cila, në fatin e ofruar, nuk rresht asnjëherë duke na u shmangur. Sado afër që të jetë me llojin e vet, me shokun e vet, poeti mbetet njeriu i “qëndrueshmërisë së njëanshme”. Intervali duhet ruajtur; duhet të kapësh fatin; fatkeqësinë e dashur me të gjitha përkujdesjet që i duhen një të ftuari të huaj. Nuk do të theksohet kurrë, aq sa duhet, se intensiteti i takimit te Shari është i lidhur me një distancë të palëvizshme. Prova manifestohet në mënyrë shumë të qartë në një poezi të shquar, “Festë në erë”; por që përtërihet në shumë tekste të tjera. Kështu, te “Pylli i Eptit”, shfaqja e papritur e “dy shkurre trëndafili të egër”, “të ardhura nga muri anësor i një gërmadhe shkaktuar dikur nga një zjarr”: Takimi është shenja e një zgjimi tronditës; por duke u kthyer “mbi hapin e një gjysmë rrotullimi mbrapa”, poeti i përshtatet kërkesës së poezisë.
Dy shkurre trëndafili të egër: të marrëdhënies reciproke mes poetit e botës, ja ku bota vetë i jep atij imazhin e dyfishtë: “shfaqet si një tregti qeniesh të zhdukura, gati për t’u manifestuar edhe një herë. Prania e dyfishtë bimore përsëritet në dukjen prekëse të një alegorie të spikatur, çifti që poeti formon me të panjohurën. “Letër dashurie”, poema për të dashurën munguese, mbyllet me imazhin e “dy zambakëve të verdhë në ujin e blertë të lumit Sorgue”. Te “Gjykim tetorit“, “në rrënimin e tyre të ngurosur dy të mjera”, dy trëndafila vjeshtakë ngrihen si emblema të ngulmimit në dashuri.

"Një natë, fund dite, gjithë rreziku, dy trëndafilat. Si flaka nën mbulesë, faqja pranë faqes e vret atë".

Në fakt, çifti i vërtetë nuk është ai i formuar nga trëndafili me motrën e tij shumë të ngjashme, por çifti që ai formon me të ftohtin vdekjeprurës dhe me natën e afërt. Kjo asimetri thelbësore del edhe më e qartë, nëse kalohet nga universi bimor në atë shtazor të mahnitshëm të Sharit. Kafsha nuk çiftohet me të ngjashmen e vet: Te “Vajtimi i hardhucës së dashuruar”, hardhuca është e dashuruar me gardalinën; dhe me pulëbardhën komunikon peshkaqeni, në ditën e “pafajësisë së re”. Një lidhje akoma më e ngushtë duket, kur kafsha e kërcënon dhe e vret atë. Sorrën e pret në shteg “një pushkë e dobët”; demi diellor ngordh, “i rrethuar nga errësirat që ulërijnë” nën shpatën e vrasësit të tij ritual; lauresha “zjarri i skajshëm i qiellit dhe afshi i parë i ditës”, vdes nëpërmjet pasqyrës që e magjeps; kafsha e shpellës Lasko humb të brendshmet pranë gjuetarit, që është ekspert në kapjen e saj. Në fund të fundit, është marrëdhënia e agonisë së dashurisë ajo që lidh qenien njerëzore me hapësirën që e rrethon atë, - hapësirë që i ofrohet vrullit, por e banuar nga rreziku. Almanaku shtazor i Char është simboli gumëzhitës i lirisë së zemrës dhe i rrezikut të saj thelbësor. Kafshët, që e tërheqin atë, janë krijesa që nuk njohin padron; jetojnë në intimitetin e pastër të elementëve – si, trofta në lumin e saj, kakëzogëza në tokë, ose ujqërit e zhdukur, me të cilët poeti ndjehet vëllazërisht i bashkuar. Të lirë, zemërgjerë, janë në të njëjtën kohë “të pakorruptueshëm” e të cenueshëm - të ekspozuar ndaj vdekjes si pasojë e vetë pavarësisë së tyre.

***
Që ky almanak kafshësh, kjo ullishte, këto kaçube trëndafilash janë të një pjese të Provansës; që pyjet, malet, fshatrat (emrat e të cilëve paraqiten shpesh në vetë titujt e poemave të Char) gjenden në hartë në afërsi të Isle mbi Sorgue, kjo sigurisht është një shenjë besnikërie ndaj vendlindjes, por, edhe një herë, do duhej të kuptoheshin këto lidhje të prekshme në perspektivën e bashkimit të të kundërtave. Edhe sepse, nga ana tjetër, asnjë poet nuk është më i lirë prej çdo vartësie, nuk është më i vendosur, për t’u ngritur në një të sotme pa të shkuar, pa të përtejme e pa fillesë. Mes këtyre lidhjeve dhe lirisë së madhe pa kufij, vendoset një dialog i zjarrtë: besnikëria e liria nënvizojnë ndryshimin e tyre për t’u fuqizuar në mënyrë të ndërsjellët, si “baza” dhe “maja”, si vendi në luginë dhe pjesa e sipërme e malit. Poeti është i këtij vendi, për të përballuar sa më mirë atë që nuk është nga asnjë vend. Nuk është i kësaj toke, i kësaj “lugine të mbyllur”, për të jetuar i ndarë, i palëvizshëm, por për të jetuar lëvizjen e kalimin.

“Të nisesh për udhë mbi dy këmbët e tua, e, deri në mbrëmje, t’i mëshosh asaj, ta njohësh, ta trajtosh mirë atë rrugë që, pavarësisht nga zhvendosja e saj e mbrapshtë, na tregon ne rrembat e saj të dëshirave të kënaqura dhe tokën e kryqëzuar prej zogjve.”

Toka e kryqëzuar nga fluturimet e zogjve, ecja në udhët e pandryshueshme, ose akoma: rrjedha e lumit. Janë të gjitha imazhe të përkryera, norma të ndjeshme që na mësojnë lidhjen midis së pandryshueshmes e lëvizjes, midis qenies që ka lëshuar rrënjë e rrjedhshmërisë. Poeti gjen te bota figurat e mëdha që pasqyrojnë fatin e tij prej burri të sfilitur e prej pajtuesi, të cilëve poema do të duhet t’u tregojë udhën përsëri. Deshifrimi i botës do t’i korrespondojë, në pjesën më të madhe, kuptimit të ngjashmërisë së poemës – kështu që, të thuash botë, të shqiptosh me zë të lartë poemën, dhe të thuash thelbin e poezisë (d.m.th. të lartësosh fjalën deri te poema e poemës), do të jetë një gjest i vetëm dhe unik.
Kështu, në një tekst të mëparshëm, neutralizimi i plepit do të thotë neutralizimi i vetë poetit: mënyrë e mrekullueshme për të përsëritur se: “në poezi banohet vetëm në vendin që braktiset, krijohet vetëm vepra nga e cila shkëputemi, fitohet vazhdimësia vetëm me shpërndarjen e kohës”. Të rilexojmë “Shuarja e plepit”, këtë tekst kaq lakonik e kaq të gjerë, ku përveç katër elementëve, shfaqen e vërteta dhe mashtrimi, dhuna e butësia, natyra dhe njeriu i bashkuar:


Uragani ua zhvesh stolitë pemëve.
Unë nanuris rrufenë me sy të butë.
Lere erën e madhe ku dridhem
Të puqet me tokën që i zë besë.

Flladi i saj mpreh rojën time.
Sa e turbulluar është zgavra
e gënjeshtrës së burimit me shtresa të ndragura!

Një çelës do jetë banesa ime,
Shtirja e një zjarri që zemra e vërteton;
Dhe ajri që e mbajti në kthetrat e tij.

Uragani është liria e tërbuar me fluksin e pashtershëm të erës e të zjarrit të rrufesë. Por pema që duron, në rritjen e saj kryeneçe, e shuan rrufenë, që quhet “rrufeja me sy të butë” , ëmbëlsia plekset me dhunën. Nëse dëgjojmë vendimin e pemës, furia e lëvizshme e uraganit do të bashkohet me tokën e palëvizshme. Pema i përket në të njëjtën kohë ajrit dhe tokës. Konflikti i elementeve i ushqen asaj pasion, por ajo është njëkohësisht të njëjtën kohë pajtuesi. Qëndron drejt e ankoruar në tokën e qëndrueshme, por dridhet në pushtetin e uraganit. Fërgëllima e saj tregon përkatësinë e dyfishtë. Sepse të dridhesh është një lëvizje statike, ku shprehet njëkohësisht bindja ndaj tokës e ndaj erës. Kështu, plepi është pjesëmarrës i lëvizjes endacake dhe qëndron i burgosur në vendin e tij. Në vertikalitetin e tij të paqëndrueshëm, me majën drejtuar në zemër të trazirës qiellore, plepi s’e pranon fatin e plogët të burimit: shenja e lartësisë së rizgjuar (“roja”) i kundërvihet imazhit të një origjine të turbullt përzier me humusin. (Figura e pemës e drejtë në ajrin e furishëm ka pika të përbashkëtat me figura të tjera të lirisë në kontakt me elementin antagonist: veçanërisht ajo e rremës në oqean.)
“Një çelës do jetë banesa ime.” Fjala e poemës bëhet këtu fjala e poetit. Sepse poeti është njeriu i hapjes, ai që refuzon të instalohet. “Një çelës do jetë banesa ime”: kjo fjalë mund të duket enigmatike; lakonizmi i Char arrin deri në simbol e në parim: fjala nuk lejon të deshifrohet menjëherë qëllimi i saj i veçantë dhe rëndësia e saj universale. Megjithatë, për të dalë në dritë, ajo kërkon vetëm durimin dhe mbështetjen e vështrimit tonë; dhe zbulohet se përcakton vendin e poezisë e që i bën thirrje, edhe një herë, bashkimit të të kundërtave. Shari na thotë me forcë se e vetmja banesë e poetit është instrumenti i kalimit, ai që bën të mundur kalimin e një shtegu. ”Gjeje shtëpinë tënde por mos lësho rrënjë aty”, thotë diku tjetër. Poema është ky çelës, - një çelës që na çliron, ne lexuesit, - ndërsa poeti i dorëzohet ndejës zgjuar. Tani, çelësi u farkëtua nga “një zjarr që zemra e vërteton”, dhe, nga ana tjetër, ai i përket edhe forcës supreme të erës (që e mbajti në darën e saj”). Si të thuash më mirë që poema, diçka e shtirur, send imagjinar, ka si garanci të së vërtetës së saj zjarrin e brendshëm të njeriut dhe mbretërinë e jashtme të erës? Që kështu, nën këtë ogur të dyfishte, fjala poetike nuk mund të na humbasë, sado larg të na çojë ajo prej vendbanimeve të zakonshme? Poema, çelës i hollë e i fortë, na dhuron një banesë më të gjerë nën qiellin e përbashkët; na bën të arrijmë në atë vatër të çastit, “ku bukuria, pasi u prit shumë prej nesh, lind nga gjërat e zakonshme, përshkon fushën tonë rrezatuese, lidh gjithçka që mund të lidhet, ndez gjithçka që duhet të ndriçohet në masën tonë të territ”.